‘De meeste mensen deugen’
…… de titel van het bekroonde boek van Rutger Bregman. Een boeiend verhaal, waarin hij op talloze manieren aangeeft en bewijst dat ‘de mens’ van oorsprong het goede wil, anderen wil helpen. Maar de geschiedenisboeken staan toch vol verhalen van oorlogen, ellende die mensen elkaar aandoen? En dat niet alleen: Ook in sociologische studies komen vreselijke voorbeelden voor. Hoe is dat te verklaren?
In het midden van de vorige eeuw waren er verschillende onderzoeken en experimenten om te zien wat er gebeurt als je mensen onder druk zet of ze veel ‘macht’ over een ander geeft. Bekende voorbeelden zijn een experiment in de kelder van de Stanford Universiteit, waarbij een groep studenten als gevangenisbewakers een groep anderen moest bewaken. Vernederingen, scheldpartijen en (bijna) mishandelingen waren het gevolg. Conclusie: Geef je een groep de macht over anderen dan ‘slaan ze door’ en veranderen in beesten. Of de ‘schokmachine’ van Stanley Milgram, waarbij mensen anderen elektrische schokken moesten toedienen. Zogenaamd een experiment om te zien of straffen bijdraagt aan beter leren, maar waarbij sommigen zover gingen dat ze de ander konden doden. Beide hiervoor genoemde experimenten zijn wereldberoemd geworden; ze zijn terechtgekomen in leerboeken voor studenten sociologie en psychologie en werden in de decennia erna regelmatig aangehaald. Totdat… begin van deze eeuw, bij het openbaar worden van de dossiers, er nieuw onderzoek kon worden gedaan. De verslagen, geluidsopnames, filmbeelden: na 50 jaar werd dit vrijgegeven en konden jonge onderzoekers alles opnieuw bekijken. Met onthutsende uitkomsten: alleen de gegevens die ‘pasten’ bij de verwachtingen van de onderzoekers waren weergegeven en meegenomen bij de conclusies. Andere aspecten werden niet vermeld, bijvoorbeeld de instructies en opdrachten die de proefpersonen hadden meegekregen. Van alle filmbeelden en geluidsopnames werden alleen die stukjes gebruikt die ‘spraakmakend’ zijn (al zijn ze soms in scene gezet). Alles waarin mensen weigerden mee te doen, verder te gaan, protesteren tegen hun opdracht, werd weggelaten. Zo krijg je op zijn minst een ‘gekleurd’ beeld… Een heel ander voorbeeld van het belang van (wetenschappelijke) archieven; goed bewaren en uiteindelijk toegankelijk maken voor nieuwe onderzoekers kan tot heel nieuwe inzichten leiden.
Content is gerealiseerd door: Helma Bode, scribia.nl
